تکنیکال صنعت

ابزار دستی ارگونومیک

در ابتدا و پیش از ورود به مبحث ابزار دستی ارگونومیک لازم است تا اندازه ای با مفاهیمی که درک بهتری ازکاربرد ارگونومی در زندگی روزمره به شما می دهند آشنا شوید.

نخست باید بدانید که هنگام انجام کار و فعالیت بدن ما در وضعیت و حالت های مختلفی قرار می گیرد. بسته به نوع و شدت این فعالیت ها، واکنش های فیزیولوژیکی بدن نیز تغییر می کند.

زمانی که بدن انسان در حالت استراحت قرار دارد، تمامی اندام ها با یکدیگر در تعادل کامل هستند؛ به این معنی که هیچ تنش، فشار و یا کشش و به تبع آن هیچ خستگی یا دردی در هیچ یک ازاعضای بدن احساس نمی شود.

اما با تغییر وضعیت و اقدام به انجام کار، اندام های مربوطه درگیر فعالیت شده و پس از مدتی به دلایلی همچون ایجاد اختلال در جریان خون و یا ایجاد نقاط فشار بر روی اعصاب، نواحی درگیر فعالیت دچار خستگی می شوند. با ادامه یافتن خستگی، این علائم تبدیل به سوزش، کرختی و یا درد می شوند که نتیجه آن از دست دادن توانایی اولیه عضو برای انجام کار است. حال اگر فعالیت ذکر شده، برای مدت طولانی تری مثلاً چند ساعت، روز و یا هفته ادامه داشته باشد، علاوه بر اُفت راندمان کاری، اگر نگوییم عضو درگیر دچار آسیب های جبران ناپذیر می شود، مسلماً آسیب ها به قدری شدید خواهند بود که برای جبران آن ها نیاز به استراحت طولانی مدت و یا اعمال جراحی ضروری به نظر می رسد.

به همین علت دردها و بیماری های شغلی فراوانی وجود دارند که علت آن ها قرار دادن بدن در وضعیتی نامناسب برای انجام یک فعالیت طولانی مدت است. حال آنکه اگر در هنگام انجام کار از ابزار مناسبی که حتی الامکان وضعیت طبیعی بدن را حفظ نموده و از طراحی مناسبی برخوردار باشند استفاده شود، میزان این آسیب ها به طور چشم گیری در افراد کاهش خواهد یافت. این ابزار زمانی ممکن است یک صندلی یا میزاداری و زمانی یک کارد ساده آشپزخانه باشد. ابزارهای دستی طیف وسیعی از اشیائی که ما هر روزه با آنها سر و کار داریم را شامل می گردند. به ابزاری مانند قیچی، چاقو، انبر، دسته در یا کیف، کلید، قلم و در کل هر آنچه که کاربرد آن ملزم به استفاده از دست باشد "ابزار دستی" اطلاق شده و عمل در دست گرفتن این ابزار را در اصطلاح "چنگش" می گویند.

با توجه به این واقعیت که در تمام منازل آشپزخانه یکی از مکان هایی است که بیشترین ابزار دستی در آن یافت می شود و تماس با این بخش منزل نیز جزء لاینفک زندگی روزمره افراد است، لازم است تا شما هم از خصوصیات لازم برای ابزار دستی مناسب اطلاع داشته باشید تا از این طریق بتوانید بهترین آنها را برای فعالیت های کوتاه یا بلند مدت روزمره خود انتخاب نمایید.

ابزار دستی موجود در آشپزخانه عمدتاً شامل: دستگیره و بدنه وسایلی چون خردکن، رنده، پوست گیر، هم زن، کاردک، انواع چاقو، انواع قاشق، کارد و چنگال، انبر، پارچ، لیوان، و... می باشند.

برای اینکه این ابزار دارای بالاترین میزان تطابق با بدن انسان و در نتیجه بیشترین بازدهی و کمترین آسیب باشند لازم است تا ویژگی های زیردر مورد آنها صدق کند. توجه به این ویژگی ها در رابطه با ابزار دستی می تواند به کاهش آسیب و افزایش تندرستی کمک شایانی نماید:

- در زمان کار با ابزار دستی مچ را در وضعیت مستقیم و طبیعی خود قراردهید، هرگونه انحراف در زاویه مچ نسبت به حالت طبیعی آن باعث کاهش قدرت چنگش می شود. این موضوع در رابطه با ابزاری که زمان استفاده از آنها طولانی (مانند پوست گیر یا هم زن دستی) و یا قدرت زیاد برای استفاده از آنها مورد نیاز است (مانند انبر یا قند شکن) اهمیت بیشتری می یابد. اتخاذ وضعیت نا مناسب برای مچ به ایجاد خستگی در این ناحیه، کاهش قدرت چنگش و در صورت تداوم فعالیت به شیوه نادرست و برای مدت طولانی، به ایجاد سندرم تونل کارپال که از بیماری های شایع و دردناک در ناحیه مچ دست است منجرخواهد شد.

-ناحیه بین شست و انگشت اشاره، به دلیل دوری از کانال های عصبی و عروق بزرگ خونی، حساسیت کمتری نسبت به سایر نقاط کف دست دارد. پس هرگاه نیازمند استفاده از وسیله ای بودید که به کف دست شما فشار وارد می کند (مانند ساطور یا کوبه پهن کننده گوشت) بهتر است این نکته را به یاد آورید که ابزاری مناسب کار شماست که دسته آن به گونه ای طراحی شده باشد که به جای سطح کوچکی از کف دست، با بخش وسیع تری از آن در تماس بوده و یا نیرو را به ناحیه بین انگشتان شست و سبابه منتقل کند. دسته چنین ابزاری در ناحیه کف دست پهن ترو بلند تر از انواع دیگر خود بوده و دارای یک استوپ برجسته نیز پیش از محل قرارگیری تیغه می باشد تا درهنگام ضربه زدن از لغزش دست به سمت تیغه یا محور ابزار جلوگیری نموده و به این طریق ابزار مورد نظرعلاوه بر ایمنی، ثبات بیشتری نیز در دست داشته باشد.

- برخلاف تصور عمومی وجود شیار و یا محل تو رفتگی انگشتان بر روی دسته خصوصیت مناسبی برای ابزار نمی باشد. چرا که اندازه و محل قرارگیری انگشتان دست در افراد مختلف با هم متفاوت است و در واقع این فرم ها و تورفتگی ها با فیزیولوژی دست بخش اندکی از جمعیت تطابق دارند و برای باقی افراد نامناسب و آزاردهنده خواهند بود. پس دسته چاقو، رنده، خرد کن، پوست گیر، حتی کیف و اصولاً هر دسته ی دیگری نباید دارای شیار و یا برجستگی و تو رفتگی باشد.

- برخی وسایل مانند فندک های دستی اجاق گاز، افشاننده مایعات (مانند آب پاش،شیشه شوی یا سایر محلول های پاششی)، هسته گیر (که بیشتر برای خارج کردن هسته میوه هایی مانند آلبالو و گیلاس مورد استفاده قرار می گیرد) و سایر وسایل اینچنینی به صورتی طراحی شده اند که برای استفاده از آنها باید مانند فشردن ماشه تفنگ از انگشت سبابه استفاده نمود. اگر استفاده از این ابزار به صورت مداوم و بدون استراحت باشد، در طولانی مدت باعث ظهور علائم بیماری ای با نام " انگشت ماشه" خواهد شد.این بیماری باعث درد و ناتوانی در استفاده از انگشت سبابه می شود که برای درمان به پی گیری پزشکی و استراحت عضو آسیب دیده نیاز دارد. جایگزین چنین وسایلی انواع مناسبی از ابزارهستند که در آنها به جای اینکه قدرت یا اهرم کنترل توسط انگشت سبابه و به تنهایی هدایت شود، طوری طراحی شده اند که کنترل های 2 یا 3 یا 4 انگشتی برای آنها در نظر گرفته شده است. به این ترتیب به جای اعمال نیرو از طریق یک انگشت، از چند انگشت استفاده می شود و آسیب دیدگی به حداقل میزان خود خواهد رسید.

- در هنگام مواجهه با وسیله، ابزار یا شیئ خاصی که به اعمال نیرو از طریق انگشتان نیاز دارد، از انگشتان قوی تر (انگشت شست و میانی) استفاده کنید. این مثال در رابطه با گرفتن دسته ظروفی مانند ظرف ماست یا سایر ظروف پلاستیکی حاوی مایعات که برای آنها دسته های کوچکی جهت تسهیل در جابه جایی تعبیه شده است صادق می باشد. در بلند کردن کیسه های نایلونی میوه و... نیز که دارای وزن قابل توجهی هستند از 4 انگشت و یا ترجیحاً کف دست خود استفاده نمایید. انگشت سبابه اگرچه آزادی و دامنه حرکت بیشتری نسبت به سایر انگشتان مجاور خود دارد اما قوی ترین انگشت نیست. سرعت و چابکی انگشت اشاره (سبابه) بیشتر از قدرت آن است. پس هرگز فشا زیادی بر آن وارد نکنید و اگر نیاز به استفاده از آن برای اعمال نیرویی زیاد بود حتماً از انگشت میانی نیز کمک بگیرید.

- هیچ ابزاری نه در دسته و نه در سایر نقاط نباید فشار تماسی در دست شما ایجاد نماید یا به اصطلاح در دست فرو رود. فرو رفتن انتهای دسته ابزار در دست به دلیل کوتاهی آن منجر به ایجاد نقطه فشار در ناحیه ای از کف دست می شود که اعصاب و رگ های خونی، انگشتان را تغذیه می کنند.این مسئله باعث ایجاد تورم، سوزش یا گز گز شدن، درد و ناراحتی می شود. پس ابزاری را انتخاب کنید که دسته آن علاوه بر دارا بودن پهنای مناسب، طول مناسبی نیز داشته باشد این به آن معنی است که که در هنگام قرار گیری ابزار در دست مقداری از دسته آن از انتهای دست شما بیرون بزند. جهت جلوگیری از وارد آمدن فشار بر کف دست طول مناسب طول دسته ابزاری که در آنها به چنگش قوی و کامل (مانند در دست گرفتن چاقو یا چکش) نیاز است، نباید کمتر از 10 سانتی متر باشد. همچنین نباید از ابزاری که لبه ی تیز و برنده داشته یا به دلیل عدم ماشین کاری مناسب دارای زوائد آسیب رسان است استفاده نمود.

- انواع چاقو ها و کارد ها، انبرها یا قیچی ها که دارای تیغه های تیز هستند حتماً باید در ناحیه اتصال تیغه به دسته دارای یک حفاظ یا استوپ مناسب باشند. هر قدردر هنگام استفاده از ابزار به قدرت بیشتری نیاز باشد استوپ آن ابزار نیز باید مانع بهتری برای جلوگیری از حرکت دست به سمت تیغه باشد.

اصولاً در طراحی کاردهای میوه خوری و یا چاقو های ساده آشپزخانه ای که فاقد استوپ هستند تمهیدات ایمنی دیگری اندیشیده شده است. درچنین ابزاری جدای از اینکه تیغه های بسیار تیز وجود ندارد، قسمت های انتهایی تیغه یعنی از 1-2 سانتیمتر مانده به محل اتصال تیغه و دسته، انحنا یا پَخ مناسبی وجود دارد که حتی در صورت تماس دست کاربر با آن ناحیه، آسیب دیدگی به وجود نخواهد آمد.

- تعرق دست،اصطکاک و میزان تماس دست با ابزار را افزایش می دهد در حالی که روغن و چربی و آب باعث کاهش این تماس می گردند. حتماً بارها تجربه کرده اید، دسته پلاستیکی یا فلزی صیقلی و براق رنده ای که شسته شده است در هنگام کار به سادگی از دست شما خارج می شود. عموماً دسته های چرمی یا پلاستیکی نرم و مات در مواقعی که رطوبت زیاد است مشکل را برطرف می نمایند اما دسته هایی از جنس پلاستیک که خشک و براق هستند باعث کاهش کنترل پذیری ابزار می گردند.

- انواع قاشق، چنگال و تیغه کارد و چاقوهایی که مورد مصارف خانگی قرار می گیرند از جنس استیل هستند. گاهی برخی از آنها با فلزات دیگر مانند طلا، نقره، مس، تیتانیوم و... آبه کاری می شوند که این موضوع بیشتر جنبه تزیینی دارد. جنس استیل به دلیل مقاومت در برابر سایش، ضربه، فرسایش، اعوجاج، حرارت، خوردگی و زنگ زدگی یکی از بهترین گزینه ها برای جنس این ابزار است.

- ظروفی که برای نگهداری مواد (مانند رب گوجه فرنگی، آبلیمو و...) از آنها استفاده می شود باید بر روی بدنه خود دارای شیارهای مناسبی باشند تا در هنگام قرار گیری در دست (به ویژه در زمانی که رطوبت زیاد است) اصطکاک مناسبی با پوست دست داشته و با لیز خورن از دست خارج نشوند.

- بهترین فرم و شیوه باز شدن در برای ظروفی که در آنها مواد آروماتیک (بودار) یا قابل نشت و آسیب پذیر (مانند انواع ترشی جات، سرکه، مرباجات و...) نگهداری می شوند، درهای لولایی - چفتی یا چفتی ساده می باشد. این درها دارای یک واشر لاستیکی نسبتاً نرم هستند که این واشر تحت فشار گیره ای که در را به بدنه نزدیک می کند فشرده شده، و مانع عبور گاز یا مایعات از داخل به خارج ظرف یا بالعکس می شود.

- ظروف پلاستیکی ای که به مصارف خانگی میرسند و عموماً از جنس پلی اتیلن (لاتین پی ئی) و پلی پروپیلن (لاتین پی پی) می باشند، منافذ بسیار ریزی دارند که به مرور زمان باعث خروج گاز از ظرف شده و در اثر چنین تبادلاتی ماده غذایی کیفیت و طعم اولیه خود را از دست می دهد. اما ظروفی از جنس پلی اتیلن ترفتالات (پت:لاتین پی ئی تی) چنین نیستند و تبادلی با محیط خارج ایجاد نمی کنند ولی نکته ای که در مورد این ظروف باید رعایت شود جلوگیری از یخ زدن مایعات درون آنهاست. انجماد مایعات درون ظروف (لاتین پی ئی تی) باعث ایجاد برخی واکنش ها بر روی محتویات ظرف می شود که برای سلامت انسان مضر است. به طور کل در مواردی که لازم است مواد غذایی مایع یا نیمه جامد (مانند انواع افشره گیاهی، ترشی،مربا، سس و...) برای مدت طولانی در ظرف نگهداری شوند بهترین گزینه ظروف شیشه ای هستند که سلامت و کیفیت ماده غذایی را برای مدت طولانی تری حفظ می کنند.

چند توصیه برای استفاده مناسب از ابزار:
- هر کاری را با ابزار مناسب خود انجام دهید تا نیازی به اعمال نیروی بیشتر یا تمرکز اجباری و بیش از حد در حین انجام فعالیت نباشد.
- ابزار را با توجه به فضای استفاده و نوع فعالیت خود انتخاب نمایید نه ظاهر زیبا و دلفریب آنها.
- همواره وضعیت مناسب بدنی خود را حفظ نمایید و از ابزاری که وضعیت های نامناسبی را (مانند آنچه پیش از این شرح داده شد) برایتان به وجود می آورند دوری نمایید.
- در مورد ابزارهای دو دسته ای مانند انواع انبر ها یا قیچی ها (مثل دربازکن) و... از انواع فنردار آنها استفاده نمایید. فنر ها باعث برگشت ناپذیری دسته به حالت اولیه و در نتیجه صرف نیروی کمتر می شوند.
- از ابزاری استفاده نمایید که دسته و روکش مناسبی درناحیه دسته دارند. درنظر داشته باشید که سطح روکش دسته نه باید آن قدر صیقلی باشد که لیز بخورد نه آن قدر زبر باشد که ساییدگی ایجاد نماید. عموماً روکش های نرم اما مقاوم لاستیکی بر روی دسته های محکم فلزی یا پلاستیکی گزینه مناسبی هستند